Nhận biết sớm những dấu hiệu đột quỵ

Đột quỵ, hay còn gọi là tai biến mạch máu não, từ lâu đã trở thành một “bản án” đáng sợ trong y học hiện đại. Đây không chỉ là một căn bệnh, mà là một thảm họa y tế xảy ra đột ngột, có thể tước đi sinh mạng hoặc biến một người khỏe mạnh thành người tàn phế chỉ trong vài phút. Khi dòng máu lưu thông lên não bị gián đoạn, các tế bào não bắt đầu trải qua quá trình chết theo chương trình do thiếu oxy và dưỡng chất.

Theo số liệu thống kê y tế, mỗi năm thế giới có khoảng 15 triệu người mắc đột quỵ. Trong đó, khoảng 5 triệu người tử vong và 5 triệu người phải sống với các di chứng vĩnh viễn. Tại việt nam, số ca đột quỵ đang có xu hướng trẻ hóa một cách báo động. Việc thấu hiểu tận tường những dấu hiệu đột quỵ chính là chìa khóa duy nhất để chúng ta có thể giành giật lại sự sống từ tay tử thần.

Cùng phòng gym Unity Fitness tìm hiểu ngay.

1. Hiểu đúng về bản chất của đột quỵ

Để nhận diện tốt những dấu hiệu đột quỵ, trước hết chúng ta cần hiểu rõ có hai loại đột quỵ chính với các cơ chế gây bệnh khác nhau:

• Đột quỵ nhồi máu não (chiếm khoảng 85%): Xảy ra khi có một cục máu đông (huyết khối) làm tắc nghẽn động mạch cung cấp máu cho não. Cục máu đông này có thể hình thành tại chỗ do xơ vữa mạch máu hoặc di chuyển từ tim lên.

• Đột quỵ xuất huyết não (chiếm khoảng 15%): Xảy ra khi một mạch máu trong não bị vỡ, khiến máu tràn ra ngoài và ép vào các mô não xung quanh. Loại này thường có tiên lượng nặng hơn và tỷ lệ tử vong cao hơn.

Dù là loại nào, mục tiêu quan trọng nhất vẫn là phát hiện sớm và can thiệp trong “giờ vàng” (thường là 3 đến 6 giờ đầu tiên).

>>> Xem thêm: Nhận biết những dấu hiệu thiếu ngủ để bảo vệ sức khỏe

2. Quy tắc FAST mở rộng: bộ nhận diện sớm những dấu hiệu đột quỵ

Trong cộng đồng y khoa quốc tế, quy tắc FAST là tiêu chuẩn vàng. Tuy nhiên, để chính xác hơn, hiện nay các chuyên gia thường khuyến khích sử dụng quy tắc BE FAST.

B – Balance (thăng bằng)

Triệu chứng này thường bị bỏ qua hoặc nhầm lẫn với rối loạn tiền đình. Bệnh nhân đột ngột mất thăng bằng, đi đứng loạng choạng, chóng mặt quay cuồng hoặc không thể phối hợp các cử động tay chân một cách bình thường. Nếu cảm giác chóng mặt đi kèm với buồn nôn và xảy ra rất nhanh, đó là một trong những dấu hiệu đột quỵ vùng thân não hoặc tiểu não.

E – Eyes (thị lực)

Mắt là cửa sổ của não bộ. Đột quỵ có thể gây ra tình trạng mất thị lực đột ngột ở một hoặc cả hai mắt. Bệnh nhân có thể thấy một vùng tối sầm lại (mất thị trường), nhìn mờ như có màn sương hoặc nhìn một vật thành hai (song thị).

F – Face (gương mặt)

Sự mất cân đối trên khuôn mặt là dấu hiệu kinh điển. Hãy quan sát rãnh mũi má (đường lằn từ mũi xuống khóe miệng). Trong cơn đột quỵ, rãnh này sẽ bị mờ đi ở một bên. Khi bệnh nhân cười, khóe miệng sẽ bị kéo lệch sang bên lành, bên bị liệt sẽ không thể cử động. Một số trường hợp còn đi kèm với tình trạng chảy nước dãi không tự chủ do cơ miệng bị yếu.

A – Arms (cánh tay và chân)

Yếu hoặc liệt nửa người là dấu hiệu không thể chối cãi. Bạn có thể kiểm tra bằng cách yêu cầu người đó nhắm mắt và đưa hai tay về phía trước trong 10 giây. Nếu một cánh tay từ từ rơi xuống hoặc không thể giữ thăng bằng, đó là biểu hiện của sự tổn thương não bộ. Tình trạng này cũng có thể xảy ra ở chân, khiến bệnh nhân đang đi thì bị khụy ngã hoặc kéo lê một bên chân.

S – Speech (giọng nói)

Ngôn ngữ là chức năng cao cấp của não. Khi trung tâm ngôn ngữ (vùng broca hoặc wernicke) bị ảnh hưởng, người bệnh sẽ nói lắp, nói đớ hoặc hoàn toàn không hiểu lời người khác nói. Hãy hỏi những câu đòi hỏi tư duy đơn giản để kiểm tra xem họ có bị nhầm lẫn về ngôn ngữ hay không.

T – Time (thời gian cấp cứu)

Nếu xuất hiện bất kỳ dấu hiệu nào ở trên, đừng chần chừ. Thời gian chính là tế bào não. Mỗi giây chậm trễ là hàng ngàn tế bào não ra đi vĩnh viễn không thể phục hồi.

3. Những dấu hiệu đột quỵ ít người ngờ tới

Đột quỵ đôi khi không diễn ra rầm rộ như chúng ta tưởng. Có những biểu hiện “lạ” mà nếu không tinh ý, bạn sẽ bỏ lỡ cơ hội cứu sống người thân.

Đau đầu dữ dội như sét đánh

Đối với đột quỵ xuất huyết (vỡ mạch máu não), bệnh nhân thường mô tả một cơn đau đầu khủng khiếp nhất mà họ từng trải qua. Cơn đau này không giống với đau đầu vận mạch hay đau nửa đầu thông thường; nó khởi phát đột ngột và đạt đỉnh điểm chỉ trong vài giây.

Nấc cụt và buồn nôn liên tục

Nghe có vẻ không liên quan, nhưng nấc cụt dữ dội đi kèm với đau ngực và khó thở ở phụ nữ có thể là một dấu hiệu không điển hình của đột quỵ. Điều này xảy ra khi vùng trung tâm điều khiển nhịp thở và nấc ở thân não bị tác động.

Rối loạn tâm thần và nhận thức

Đột ngột trở nên lú lẫn, kích động, không biết mình đang ở đâu hoặc không nhận ra những người thân thiết nhất. Đây thường là dấu hiệu của các cơn đột quỵ nhỏ hoặc ảnh hưởng đến vùng thùy thái dương.

>>> Xem thêm: Những dấu hiệu cảnh báo thiếu vitamin A

4. Cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA) – “phát súng” cảnh báo

Một sai lầm chết người mà nhiều người mắc phải là bỏ qua các triệu chứng đột quỵ khi chúng tự biến mất sau 5-10 phút. Đó chính là cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA). Dù triệu chứng có hết, nhưng tổn thương mạch máu vẫn còn đó. TIA là dấu hiệu cho thấy một cơn đột quỵ lớn, gây tàn phế thực sự có khả năng xảy ra trong vòng 48 giờ tới. Vì vậy, dù các dấu hiệu đã hết, bạn vẫn cần đến bệnh viện ngay lập tức.

5. Quy trình xử lý cấp cứu khi phát hiện những dấu hiệu đột quỵ

Khi bạn đứng trước một người đang có dấu hiệu đột quỵ, hãy thực hiện chính xác các bước sau để tối ưu hóa khả năng cứu sống họ:

Bước 1: gọi cấp cứu ngay lập tức

Số điện thoại 115 hoặc các bệnh viện có trung tâm đột quỵ chuyên sâu (như bệnh viện 115, chợ rẫy, bạch mai…) là ưu tiên hàng đầu. Hãy báo rõ: “Có người nghi bị đột quỵ” để xe cấp cứu chuẩn bị sẵn thiết bị cần thiết.

Bước 2: bảo vệ đường thở và tư thế nằm

• Đặt bệnh nhân nằm trên một mặt phẳng, đầu cao khoảng 30 độ để giảm áp lực nội sọ.

• Nếu bệnh nhân hôn mê hoặc nôn mửa, hãy quay đầu họ sang một bên (tư thế nằm nghiêng an toàn) để tránh sặc chất nôn vào phổi, gây nghẹt thở.

• Nới lỏng cà vạt, cổ áo, thắt lưng để hỗ trợ hô hấp.

Bước 3: theo dõi và ghi chú thông tin

• Ghi lại chính xác thời điểm các dấu hiệu bắt đầu xuất hiện. Đây là thông tin quan trọng nhất để bác sĩ quyết định dùng thuốc tiêu sợi huyết (có tác dụng trong vòng 4.5 giờ) hoặc lấy huyết khối cơ học (có tác dụng trong vòng 6-24 giờ).

• Kiểm tra các bệnh lý nền nếu biết (tiểu đường, cao huyết áp) để báo cho bác sĩ.

Những điều tuyệt đối không được làm

• Không nặn máu đầu ngón tay: Điều này không có tác dụng thông mạch mà còn làm mất thời gian quý báu và gây nhiễm trùng.

• Không cho uống thuốc: Tuyệt đối không cho uống thuốc hạ huyết áp nhanh, thuốc ngậm dưới lưỡi hay các loại “thần dược” truyền tai. Đột quỵ nhồi máu cần huyết áp cao để nuôi não, nếu hạ quá nhanh, vùng não sẽ chết nhanh hơn.

• Không cho ăn uống: Bệnh nhân đột quỵ rất dễ bị liệt cơ nuốt, việc ăn uống lúc này cực kỳ nguy hiểm vì dễ gây sặc vào đường thở.

6. Tầm quan trọng của “giờ vàng” và các phương pháp can thiệp hiện đại

Hiện nay, y học đã có những tiến bộ vượt bậc trong điều trị đột quỵ, nhưng tất cả đều phụ thuộc vào việc phát hiện sớm những dấu hiệu đột quỵ.

• Thuốc tiêu sợi huyết (rtPA): Được truyền qua đường tĩnh mạch để làm tan cục máu đông. Tuy nhiên, thuốc này chỉ có tác dụng nếu bệnh nhân đến viện sớm (trước 4.5 giờ).

• Can thiệp lấy huyết khối cơ học: Bác sĩ sử dụng dụng cụ đưa vào mạch máu để kéo cục máu đông ra ngoài. Phương pháp này có thể mở rộng cơ hội cứu sống bệnh nhân lên đến 24 giờ kể từ khi khởi phát, nhưng hiệu quả cao nhất vẫn là những giờ đầu.

7. Chiến lược phòng ngừa đột quỵ toàn diện

Đột quỵ là căn bệnh có thể phòng ngừa được nếu chúng ta kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ ngay từ bây giờ.

Kiểm soát “kẻ sát nhân thầm lặng” – huyết áp cao

Huyết áp cao là nguyên nhân hàng đầu gây vỡ và tắc mạch máu não. Hãy duy trì huyết áp ở mức ổn định dưới 130/80 mmHg thông qua việc giảm muối và dùng thuốc theo chỉ dẫn của bác sĩ.

Quản lý đường huyết và mỡ máu

Bệnh tiểu đường và mỡ máu cao khiến mạch máu dễ bị xơ vữa, tạo điều kiện cho cục máu đông hình thành. Việc khám sức khỏe định kỳ 6 tháng một lần là vô cùng cần thiết để kiểm soát các chỉ số này.

Chế độ dinh dưỡng lành mạnh

Hãy áp dụng chế độ ăn nhiều rau xanh, trái cây, các loại cá giàu omega-3 và hạn chế thịt đỏ, mỡ động vật. Một thực đơn lành mạnh sẽ giúp mạch máu luôn dẻo dai và thông thoáng.

Duy trì lối sống năng động

Việc vận động giúp mạch máu co giãn tốt hơn và giảm căng thẳng cho hệ thần kinh. Bên cạnh các môn thể thao vận động mạnh, bạn có thể dành 30 phút mỗi ngày để thực hiện các bài tập yoga kết hợp hít thở sâu, giúp ổn định nhịp tim, hạ huyết áp và duy trì sự minh mẫn cho não bộ.

Loại bỏ thói quen xấu

• Ngừng hút thuốc lá: Thuốc lá là thủ phạm chính gây xơ cứng mạch máu.

• Hạn chế rượu bia: Uống quá nhiều rượu làm tăng huyết áp và tăng nguy cơ xuất huyết não.

• Tránh thức khuya và căng thẳng quá mức: Stress kéo dài là ngòi nổ cho các cơn tăng huyết áp đột ngột dẫn đến tai biến.

Đột quỵ không phải là định mệnh, nó là hậu quả của một quá trình tích tụ các yếu tố nguy cơ và sự thiếu hiểu biết về sức khỏe. Việc nhận biết sớm những dấu hiệu đột quỵ và nắm vững quy trình xử lý không chỉ bảo vệ tính mạng của bạn mà còn bảo vệ hạnh phúc của cả gia đình.

Hãy luôn ghi nhớ quy tắc FAST, lắng nghe từng thay đổi nhỏ nhất của cơ thể và đừng bao giờ chủ quan trước những cơn đau đầu hay chóng mặt bất thường. Thời gian là cuộc sống, và trong cuộc đua với đột quỵ, sự hiểu biết chính là vũ khí mạnh mẽ nhất để chiến thắng.

Nguồn: Tổng hợp

Lưu ý: Thông tin trong bài viết trên đây chỉ mang tính tham khảo, bạn hãy đến bệnh viện hay liên hệ với Bác sĩ, chuyên viên y tế để được tư vấn và chẩn đoán chính xác nhất.